Ενα είναι το Λασίθι - ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

Κείμενο: Ολγα Χαραμή 

Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας, Γιώργος Πατρουδάκης

Γύρω γύρω τα Λασιθιώτικα βουνά και στη μέση... πατάτες, όσπρια, ζαρζαβατικά, σιτηρά. Μια γόνιμη ορεινή αγκαλιά. Ενα καταφύγιο. Κάποτε επαναστατών, σήμερα σπόρων. Και δουλευταράδων ανθρώπων που διδάσκουν την αξιοσύνη και την ....

παράδοση. Γιατί οροπέδια υπάρχουν πολλά, Λασίθι όμως ένα.

Ολο το μεγαλείο της φύσης στο οροπέδιο Λασιθίου

Πολλές δεκάδες οροπέδια έχει η Κρήτη, μα όταν λες Οροπέδιο έτσι σκέτο, ένα εννοείς. Του Λασιθίου. Ολόκληρος νομός ονομάζεται Λασίθι, μα όταν λες Λασίθι έτσι σκέτο, μία μόνο περιοχή εννοείς. Το Οροπέδιο.



Οροπέδιο Λασιθίου: το μεγαλύτερο οροπέδιο της Κρήτης, ένα από τα σημαντικότερα θησαυροφυλάκια σπόρων της Ελλάδας. 50.000 στρέμματα αγκαλιά στα 800 υψόμετρο που καλλιεργείται ασταμάτητα πάμπολλους αιώνες. Τα βουνά της Δίκτης τριγύρω, σαν τείχος. Σπαθί, Τζίβη, Σελένα, Αφέντης, Βιργιωμένο, Μαγερεύτρα. Το περικλείουν προστατευτικά, ορίζουν το κλίμα του, αφήνουν δύο εισόδους μονάχα, το Σελί Αμπέλου και του Πατέρα τα Σελιά, το καθιστούν φυσικό οχυρό.

Πάνω από τους μεταλλικούς ανεμόμυλους, οι πέτρινοι, όπου αλέθονταν τα σιτηρά. Στο Σελί Αμπέλου, την μία είσοδο στο Οροπέδιο

16 χωριά τριγύρω. Χτισμένα στα πρώτα λοφάκια μην πάει χαμένο εκτάρι γης. Παλιά μετόχια και νέοι οικισμοί δίχως ομοιομορφία, ισοπεδωμένα πολλάκις λόγω... επαναστατικού χαρακτήρα. 10.000 άνθρωποι το καλοκαίρι. Σπέρνουν, θερίζουν, σκαλίζουν. Φυτεύουν γη και γλάστρες. 2.000 άνθρωποι τον χειμώνα. Μαζεύονται γύρω από τις αναμμένες σόμπες των καφενείων, κάτω από τον Βενιζέλο, τον «γέρο» της Κρήτης που κάθε κρητικό καφενείο που σέβεται τον εαυτό του οφείλει να έχει.

Τουρίστες χιλιάδες από δίπλα. Να δουν το φημισμένο Δικταίο Αντρο, τους ακόμα πιο φημισμένους ανεμόμυλους. Μαζί τους ανακαλύπτεις τον αγροτουρισμό που ως όρος έφτασε εδώ πάνω. Κάνεις ποδηλατάδες, πεζοπορίες, σκαρφαλώματα στον Λάζαρο, το Σπαθί και τον Αφέντη, τις ψηλότερες κορυφές της Δίκτης. Μαθαίνεις να υφαίνεις και να αποξηραίνεις βότανα στο «οικολογικό παραδοσιακό πάρκο».

Τοπίο στην ομίχλη με λασιθιώτικη υπογραφή τους ανεμόμυλους

Μαζί με τους ντόπιους μαθαίνεις νέες λέξεις: λαστιχώνω (τις πατάτες), λιχνίζω (τα κουκιά), μπαλιάζω (την ταγή). Ξεχνάς μια για πάντα δυο-τρεις: υβρίδιο, μεταλλαγμένο, ράντισμα. Βλέπεις τις εποχές να αλλάζουν σε ένα ανοιγόκλεισμα των ματιών. Την ομίχλη να κατακάθεται μες στη γούβα το φθινόπωρο, τα χωράφια να χρυσίζουν ξερά στον χειμωνιάτικο ήλιο, τα κόκκινα μήλα να πέφτουν μέσ' στο χιόνι, τα νερά και τη λάσπη να σκεπάζουν τα πάντα, τα πάντα να πρασινίζουν την άνοιξη.

Βλέπεις το καλοκαίρι μιλιούνια τους ανθρώπους στα χωράφια, να πολεμάνε τη γη με το χέρι, με τη τσουγκράνα, με το τρακτέρ. Συναπαντιέσαι με «γερμανικά» ποδήλατα, αλωνιστικές και φρέζες. Και με τα συνειδησιακά κρητικά χάι λουξ! Με ζώα που βαδίζουν σύριζα στα συρματοπλέγματα περιφρουρώντας την πολύτιμη γη. Βλέπεις παλιά παντοπωλεία και καινούργιους ξενώνες, καφενέδες... προϊστορικούς και επιδοτούμενες ταβέρνες.

Εδώ γεννήθηκε ο Δίας

Ο,τι δείχνει τουριστικό δεν είναι κιόλας, να θυμάσαι. Ο,τι δείχνει στραπατσαρισμένο δεν είναι κατώτερης ποιότητας. Εδώ πάνω κοιτάς το μέσα κι όχι το περιτύλιγμα - σε μαγαζιά, ανθρώπους, καρπούς. Ετσι, μαθαίνεις τη γεύση του κάθε τυριού στο τυροκομείο στο Καμινάκι, μαθαίνεις να ξεχωρίζεις την ντόπια πατάτα, να ανάβεις τη σόμπα, να ακούς ιστορίες.

Διδάσκεσαι την αρχή της φυσικής καλλιέργειας. Το δεδομένο, το προφανές που τόσο εύκολα πουλήθηκε στην Ελλάδα. Και για τους επαναστάτες μαθαίνεις που έκαναν το οροπέδιο άντρο τους, Αγιοστεφανίτες, Χορτατσούς, Καψοκαλύβες, Καλλέργηδες...

Γεωργοί και κτηνοτρόφοι δεν έχουν και τις καλύτερες σχέσεις... Ιδού ο λόγος

Για τους Ενετούς που γκρέμισαν συθέμελα κάθε οίκημα και απαγόρευσαν την κατοίκηση και καλλιέργειά του το 1293 για να καταστείλουν τις επαναστάσεις. Και για το 1463 που αναγκάστηκαν όχι μόνο να επιτρέψουν την καλλιέργεια αλλά να το καταστήσουν σιτοβολώνα τους, να κατασκευάσουν μάλιστα ένα σπουδαίο αποστραγγιστικό έργο. Για τις Λίνιες λοιπόν, τις τάφρους που έσωσαν από τις πλημμύρες και για τον Χώνο στα δυτικά όπου καταλήγουν τα νερά.

Και για τους ανεμόμυλους μαθαίνεις. Τις ανεμαντλίες. Οτι ας πούμε κάποιος Μανόλης Παπαδάκης από το Ψυχρό τις εμπνεύστηκε στα 1890, ότι αργότερα τις εξέλιξε ο μαθητής του Στέφανος Μαρκάκης από το Μαρμακέτο, ότι στη μεγάλη τους ακμή έφταναν τους 5.000, ότι μετά επιδοτήθηκαν να ανοίγουν πανιά για τα μάτια του κόσμου.


Μα τον Δία!
Αδύνατον να πιστέψεις στα μάτια σου. Αδύνατον να δεχτείς πως είναι φυσική η απόλυτα επίπεδη έκταση. Το κυκλώνεις ξανά και ξανά από τον περιφερειακό δρόμο 26 χλμ. Ψάχνεις να του βρεις... ψεγάδι. Μόνο ο λόφος Κεφάλα στη μέση του εξέχει. Σκαρφαλώνεις όπου μπορείς να το δεις κι από ψηλά. Σηκώνεις μανίκια και μπατζάκια και μπαίνεις στους χωματόδρομους που το τετραγωνίζουν.

Το κεφαλοχώρι Τζερμιάδο

Πώς φυτεύεται, ρε Γιάννη, το ρεβίθι, πώς θερίζεται, κυρ Νικολή, η ταγή; Τα ξερά ποια εποχή καίγονται, πώς λιχνίζεται, κυρα-Σοφία, το κουκί; Ολες οι ερωτήσεις έχουν απάντηση. Μόνο πώς έγινε αυτό το θαύμα μη ρωτήσεις. Κάποιοι μιλούν για μετεωρίτη, άλλοι για την αιώνια σκληρή δουλειά των νερών.

Από τη Νεολιθική εποχή κατοικείται το Οροπέδιο και συγκεκριμένα το σπήλαιο Τραπέζα, ή Κρόνιο, πάνω από το Μαρμακέτο. Μετά έγινε θρησκευτικό κέντρο κι ακόμη πιο μετά, κάπου στα 1900-1700 π.Χ. έδωσε τη θρησκευτική σκυτάλη στο Δικταίο Αντρο, στο φημισμένο σπήλαιο του Ψυχρού. Αν δεν ήταν αυτό, ίσως το Οροπέδιο να μην είχε μπει στον τουριστικό χάρτη, μέχρι και γαϊδουράκια που σε οδηγούν εκεί έχουν βάλει.

Οταν οι ανεμόμυλοι μεγαλουργούσαν και διαφήμιζαν, όχι το Οροπέδιο, ολόκληρη την Κρήτη στα πέρατα του κόσμου

Βρήκαν, λέει, εκεί μέσα τράπεζες σπονδών, αναθήματα, ειδώλια σε στάση προσευχής... Εως τα 700 π.Χ. υπήρξε σπουδαίο λατρευτικό κέντρο των Μινωιτών. Πώς αλλιώς; Εδώ κατά τον Ησίοδο γεννήθηκε ο Δίας υπό την προστασία των Δικταίων Κουρητών. Χτυπούσαν, λέει, οι Κουρήτες τις ασπίδες τους για να καλύψουν το κλάμα του, να τον σώσουν απ' τον Κρόνο.

Μόνο τον αέρα ακούς. Να φυσάει κάπως περισσότερο εδώ πάνω. Να ρίχνει τη θερμοκρασία και 3 βαθμούς. Τυχαία θα το 'λεγαν Ψυχρό; Πού να δεις και μέσα. Μα εκεί δεν σε νοιάζει το κρύο, μήτε η υγρασία. Εκεί παγώνεις απ' το θέαμα. Σταλακτίτες και σταλαγμίτες μπροστά στους οποίους η λέξη εντυπωσιακό μοιάζει τόσο φτωχή. Κι όταν περάσεις και στη 2η αίθουσα και δεις τον πέτρινο κόσμο να αντανακλάται στη λίμνη, ε, τότε πείθεσαι!

Ανθρωποι και σόμπες σε ζεσταίνουν στο Οροπέδιο (καφενείο Αγίου Γεωργίου)

Ποιον Ψηλορείτη; Εδώ γεννήθηκε σίγουρα ο πατέρας των θεών! Τρεις μινωικές θέσεις έχουν εντοπιστεί μα εκείνη στη θέση Καρφί πάνω από το Τζερμιάδο, είναι η σημαντικότερη. Οχι μόνο γιατί η αρχιτεκτονική του οικισμού έχει κοινά στοιχεία με εκείνη των λασιθιώτικων χωριών αλλά γιατί εκεί φαίνεται να κρύφτηκαν κυνηγημένοι από τους Δωριείς οι τελευταίοι Ετεοκρήτες.

Εσύ πάλι θα κρυφτείς στα χωριά κυνηγημένος από μια ξαφνική μπόρα. Λαγού, Τζερμιάδο, Φαρσάρο, Μαρμακέτο, Μέσα Λασίθι, Μέσα Λασιθάκι, Αγιος Κωνσταντίνος, Αγιος Γεώργιος, Αβρακόντες, Καμινάκι, Μαγουλάς, Ψυχρό, Πλάτη, Αγιος Χαράλαμπος, Κάτω Μετόχι, Πινακιανό. Θα χτυπήσεις πόρτες μπας και καταφέρεις να δοκιμάσεις το φημισμένο λασιθιώτικο κρασί και τα ξιδάτα λουκάνικα, μπας και σου δώσουν οι χωριανοί λίγους αληθινούς σπόρους σε χαρτοπετσέτα ή έστω καμιά σακούλα πατάτες.

Θα εύχεσαι να σε βρει εδώ το Πάσχα να δεις με τα ίδια σου τα μάτια τις ξερές ορχιδέες του Επιταφίου να ξανανθίζουν στο Μαρμακέτο, μπας και αρχίσεις να πιστεύεις στα θαύματα. Θα τρυπώσεις στη μονή Βιδιανής με το μουσείο Φυσικής Ιστορίας μπας και καταλάβεις γιατί την αγαπούν τόσο πολύ οι ντόπιοι και στον καφενέ -μαγειρείο του Γιώργη δίπλα της, μπας και πετύχεις κάνα υπαίθριο γλεντάκι.

Και σε κάθε παντοπωλείο που θα βρεις στο διάβα σου για να αγοράσεις αχρείαστα πράγματα μόνο και μόνο για να κάνεις σεφτέ. Και στον φούρνο του Φανουριάκη στον Αη Γιώργη για να πάρεις παξιμάδια και κριθαροκούλουρα, και στο καφενείο για να ζεσταθείς με μια ρακή.

Τι κι αν χειμώνιασε; Πάντα κάτι έχεις να κάνεις σε τούτον τον ευλογημένο τόπο. Τίποτα δεν σου λείπει. Αυτάρκεια φουλ. Και ομορφιά. Το Οροπέδιο, άλλωστε, είναι «η πύλη του ουρανού, παιδί μου», όπως είπε ο κυρ Γιάννης από το Τζερμιάδο. Ε, άδικο να του ρίξεις;

Πηγή: www.thetravelbook.gr